قرارداد دو جانبه برق
بر اساس مصوباتی که در مهرماه سال 99 و خرداد ماه سال ۱۴۰۲ در وزرات نیرو به تصویب رسید، در گام اول مشترکین برق صنعتی که مصرف بالای 5 مگاوات دارند و در گام بعد مشترکین برق صنعتی با مصرف بالای ۱ مگاوات، لازم است تامین برق از طریق قرارداد دوجانبه برق یا بورس انرژی را در اولویت خود قرار دهند. قراردادهای دو جانبه برق توافقی بین مصرف کننده برق که در اینجا مشترک با مصرف برق یک مگاوات به بالا هستند و تأمین کننده آن که میتواند شرکتهای خرده فروش و یا نیروگاهها باشند، است. این قرار داد بدین معنی است که مشترکین، برق مودنیاز خود را طی یک قرارداد مالی تأمین میکنند و تغییر فیزیکی در بستر توزیع برق از شبکه سراسری برای این صنایع رخ نخواهد داد.
فهرست مطالب
انرژی برق یکی از عوامل حیاتی برای رشد و توسعه در جهان امروزی بوده و هست. به گونهای که در عصر حاضر به هیچ وجه، نمیتوان دنیای بدون برق را تصور کرد. علاوه بر مصارف روزانه در بخش خانگی و عمومی، نقش پررنگ برق در صنایع و تولیدیهای مختلف غیر قابل انکار است. در واقع تمامی صنایع امروزی به گونهای طراحی شدهاند که وابستگی کامل به انرژی برق داشته و کارکرد بدون انرژی برق برای آنها امکانپذیر نخواهد بود.

نکته اصلی در صنعت برق، تولید برق و چالشهای متعدد پیش روی آن است و همواره بخش اصلی دغدغههای تمامی کشورهای دنیا میباشد. محدودیتهای موجود در استفاده از سوختهای فسیلی باعث شده بسیاری از کشورهای توسعه یافته به دنبال محدود کردن این نوع سوختها و تولید برق از طریق انرژیهای تجدید پذیر باشند. ولی متاسفانه به دلیل وجود ذخایر ارزشمند سوختهای فسیلی در ایران، غالب میزان تولید برق کشور بر پایه سوختهای فسیلی و استفاده از سوبسیدهای دولتی پایه گذاری شده است. این وابستگی کامل و کاهش روزانه این منابع، نگرانیهای فراوانی را ایجاد نموده است.
عوامل بسیاری منجمله هزینههای هنگفت سرمایهگذاری، نگهداری، بهرهبرداری و … در تولید برق دخیل بوده و موجب بالا بودن هزینههای تولید برق میگردد. ولی با توجه به سوبسیدهای موجود حوزه انرژی منجمله برق و قیمت ارزان برق در داخل کشور، مصرف کننده به درک درستی از هزینههای بالای برق و بالطبع مدیریت مصارف آن نرسیده است. این امر مهم نیازمند فرهنگسازی گسترده در سطح عمومی و باورپذیری ملی نسبت به اهمیت و محدودیت این انرژی حیات بخش میباشد. با توجه به محدودیتهای تولید برق و افزایش مستمر مصارف برق در کشور منجمله در بخش صنایع و تولید، موجب ناترازی در عرضه و تقاضای برق شده و عدم تامین برق پایدار بخش صنعت، مخصوصاً در ایام گرم سال را به یکی از اصلیترین مباحث کشور تبدیل نموده است.
از این رو قطعیهای متعدد و مکرر برق در ایام پرمصرف سال و عدم تامین برق پایدار بخش صنعت، خسارات جبران ناپذیری به بخشهای مذکور وارد کرده و موجب کاهش تولید محصولات صنایع، مخصوصاً محصولات استراتژیک خدشهدار شدن تعهدات و قراردادهای اجرایی و … می شود. در نتیجه پایداری تولید کشور را به خطر انداخته و تبعات مالی فراوانی را به همراه دارد.
یکی از راهکارهای وزارت نیرو در شرایط کنونی برای تامین برق پایدار صنایع، راه اندازی نیروگاههای خود تامین توسط صنایع میباشد تا از این طریق بخشی از کمبود برق کشور پوشش داده شود. ولی با توجه به تحریمهای گسترده موجود و مشکلات عدیده و پیچیده در تامین تجهیزات تولید برق، حجم سرمایهگذاری مورد نیاز به شدت افزایش یافته است. از طرف دیگر پیچیدگیهای تولید برق به لحاظ تخصصی و بالا بودن نرخ نهایی تولید برق، جذابیت این راهکار را کاهش داده و عملاً تاثیر آنچنانی بر پوشش بخشی از کمبود برق نگذاشته است. وزارت نیرو در گامی دیگر با هدف تقویت بخش خصوصی و توسعه رقابت پذیری در صنعت برق، اقدام به راهاندازی بازار برق در سطح ملی نموده است و با استناد به مصوبات مرتبط، ساختار و ساز و کار بازار برق را تدوین و با ارائه پروانههای فروش برق به شرکتهای خرده فروش واجد شرایط، عملاً کلید آغاز فعالیت رسمی بازار برق را رقم زده است تا از این طریق بخش قابل توجهی از برق مورد نیاز صنایع کشور را در یک بازار رقابت پذیر و قابل اتکا و تحت نظارت و مدیریت مستقیم مدیریت شبکه برق ایران تامین نماید.
وازرت نیرو به عنوان متولی اصلی برق در ایران، با الگو پذیری از کشورهای توسعه یافته و با هدف تقویت بخش خصوصی و توسعه رقابت پذیری در صنعت برق، اقدام به راه اندازی بازار برق در سطح ملی نموده است و با استناد به مصوبات مرتبط، ساختار و ساز و کار بازار برق را تدوین و با ارائه پروانه های فروش برق به شرکت های خرده فروش واجد شرایط، عملا کلید آغاز به فعالیت رسمی بازار برق را رقم زده است. در این راستا در گام اول صنایع بالای 5 مگاوات (قدرت قراردادی) را طبق مصوبه شماره 82357/ ت 57467 ه به تاریخ 1399/07/20 مشمول طرح مزبور اعلام و در گام دوم از خرداد 1402 صنایع بالای 1 مگاوات را طبق مصوبه شماره 200/ 19706/ 1402 به تاریخ 1402/03/20 را واجد شرایط و ملزم به خرید برق از بازار برق نمود.
مطابق با دستورالعمل ابلاغی وزارت نیرو، شرکت های دارای پروانه خرده فروشی برق، متضمن به اختیارات به شرح زیر میباشند:
- فروش انرژی الکتریکی به مشترک در هر یک از سطوح ولتاژی توزیع، فوق توزیع و انتقال
- خرید و فروش برق از بورس انرژی
- خرید برق از بازار عمده فروشی برق
- خرید و فروش حقوق و منافع ناشی از بهره برداری از ظرفیت نیروگاه
- خرید و فروش گواهی ظرفیت
روش های خرید برق در بازار برق
- قرارداد دوجانبه
- بورس انرژی
قابل توجه اینکه، در هیچکدام از روش های مورد اشاره، هیچگونه نیازی به ایجاد تغییر در زیرساخت های فیزیکی برق رسانی مصرف کننده اعم از شبکه داخلی و خارجی برق و یا نصب کنتورهای جدید نمی باشد.
قرارداد دوجانبه برق
به اذعان متخصصان و فعالین حوزه بازار برق، مطمئن ترین و فنی ترین روش خرید برق برای صنایع بزرگ و کوچک، قرارداد دوجانبه می باشد. در این روش با ساز و کاری ساده و در کوتاه ترین زمان ممکن، قرارداد تامین برق با نرخ ثابت سالانه توافق شده و نظارت و هدایت مستقیم مدیریت شبکه بین عرضه کننده و متقاضی منعقد و جاری می شود و میزان برق خریداری شده ماهانه از صورتحساب های صادر شده هر دوره توسط مدیریت شبکه کسر و اعمال می گردد.
لازم به ذکر است فرآیند خرید دو جانبه برق با نظارت نهاد های مربوطه در وزارت نیرو به گونه ای انجام می شود که تعهدات دو طرف معامله و همچنین ضمانت ها و نحوه اجرا را شامل می شود تا این کار به بهترین شیوه ممکن انجام شود. مصوبه های طراحی شده برای این نوع قرارداد ضمانت اجرایی داشته و می تواند به نحوه درست انجام این تعهدات، کمک نماید و موجبات توسعه و پایداری صنعت برق و همچنین ایجاد منافع اقتصادی و فنی برای صنایع را فراهم آورد.

مزایای قرارداد دوجانبه برق
ماهیت صنایع و بنگاه های اقتصادی ایجاب می نماید برای استفاده از روش های مختلف در هر حوزه ای، نسبت به توجیه پذیر بودن روش منتخب به قطعیت و شفافیت کامل رسیده شود تا با اتکا به روش یا شیوه مذکور، منافع حداکثری تامین گردد. در زمینه خرید برق از طریق قرارداد دو جانبه شاهد مزیت و امتیازاتی هستیم که صاحبان صنایع را راغب به استفاده از آن نموده است . به طور مختصر به مهم ترین مزیت ها اشاره می گردد:
- کاهش چشمگیر هزینه های برق مصرفی صنایع
- شرایط محاسبه و پرداخت شناور و قابل انعطاف
شرایط پرداخت بهای برق مصرفی می تواند توافقی و یا با شرایط خاص نیز باشد. با مذاکره و توافق فی مابین، زمان پرداخت، شیوه تسویه و یا تهاتر کالایی و خدماتی مابین عرضه کننده و متقاضی مشخص گردد.
- قرارگرفتن دراولویت آخر اعمال مدیریت مصرف (خاموشی های اجباری) – اولویت تامین بار؛ یکی از تهدید های صنایع، قطعی برق در ایام پر مصرف سال است. این روند می تواند زیان های هنگفتی را برای آن صنعت به همراه دارد. توانیر برای تشویق و ترغیب صنایع به تامین برق خود از طریق قرارداد دوجانبه یا بورس انرژی، بند (اولویت تامین بار) را در الحاقیه فی مابین (مشترک- برق منطقه ای/ شرکت توزیع برق) گنجانده و در اجرای بند مذکور برای مشترکینی که برق خود را طریق یکی از روش های مرسوم در بازار برق تامین می نماید، خود را موظف و متعهد می داند. قابل ذکر می باشد که اجرای این امر، نیازمند مطالبه گری و پیگیری صنایع دارای قرارداد الحاقیه و قراردادهای بازار برق می باشد. تا در زمان های کمبود برق و شروع قطعی های منطقه ای یا سراسری (شرایط غیر بحرانی) از طریق مالک شبکه این امر اجرایی گردد تا زیان های وارده به حداقل رسانده شود. با این اوصاف و با تاکید بر مطالبه گری و پیگیری، این امر مهم امتیاز با ارزشی است که می تواند به نفع صاحبان صنایع باشد.
- تامین برق به صورت یکساله وعدم نیازبه تحمیل ریسک های ماهیانه بورس
- ممیزی مستمرصورتحساب ها (از جمله مزایای شرکت فاخته)
- عدم نیاز به پرداخت کارمزد و مذاکره باکارگزاری های مختلف
- عدم نیاز به ایجادتغییردرساختارفیزیکی سیستم برق رسانی مجموعه
- امکان تغییر برق خریداری شده درطول دوره مصرف (برخلاف بورس که امکان کاهش وافزایش وجودندارد)
- تأمین برق توسط شبکه سراسری برق وتضمین شرکت مدیریت شبکه برق ایران ، مستقل از طرف عرضهکننده (دولتی یا خصوصی)
- از دیگر مزیت های قرارداد دوجانبه، ضمانت اجرایی آن به پشتوانه قوانین و مصوبات دولتی و همچنین نظارت راهبردی مدیریت شبکه برق ایران در طول مدت قرارداد مابین عرضه کننده و متقاضی می باشد تا دغدغه تامین آن میزان انرژی توافق شده برای مدیران صنعتی به حداقل برسد و در سایه انعقاد این قرارداد منافع متقاضی تامین گردد.
قراداد برق دو جانبه خارج از بورس
طبق نظر کارشناسان وزارت نیرو افرادی که مایل به استفاده از برق دوجانبه برای صنایع خود هستند می توانند از این روش برای خرید استفاده کنند:
– فروش برق دوجانبه خارج از بورس: این قرارداد ها حداقل در بازه زمانی یک سال منعقد شده و برق مورد نیاز تامین می شود. برای این نوع قرارداد ها باید قرارداد الحاقیه از مالک شبکه اخذ شود و فی مابین خود و مالک شبکه (برق منطقه ای/ شرکت توزیع برق) منعقد گردد. سپس عرضه کننده میزان و زمان شروع قرارداد تامین برق در سامانه مدیریت شبکه برق ایران به ثبت برساند و با نظارت مدیریت شبکه برق ایران تامین برق برای مشترک مورد نظر انجام گردد. قابل توجه اینکه در این روش جزییات قرارداد فی مابین کاملا محرمانه بوده و توافقات بصورت محرمانه بین طرفین محفوظ می ماند.
شایان ذکر است که تامین برق به صورت پایدار و مطمئن توسط شرکت مدیریت شبکه برق ایران تضمین شده است و در صورتی که عرضه کننده (خصوصی یا دولتی) به هر دلیلی نتواند برق تعهد شده را تامین نماید، برق مصرف کننده از طریق شبکه سراسری تامین خواهد شد و عرضه کننده نیز بر اساس مقررات مصوب هیأت تنظیم بازار برق موظف به جبران هزینه های مربوط به این امر خواهد بود. لذا دریافت برق مطمئن با هزینه بهینه تر نسبت به روش های موجود می تواند راهگشای بخش قابل توجهی از مشکلات قیمت تمام شده محصولات صنایع مختلف کشور باشد.
مقایسه خرید از طریق قرارداد دوجانبه نبست به خرید از بورس انرژی
- در صورت عدم پیش بینی مصارف، موجب هدر رفت برق مصرف نشده و افزایش هزینه های خرید میگردد.
- با توجه به افزایش ماه های پیک سال به لحاظ مصارف برق و گاز، نرخ های عرضه شده در ماه های پیک سال بصورت متغیرو دارای سیر صعودی می باشد.
- خرید برق در بورس انرژی ، بصورت نقدی وقبل از دوره مصرف می باشد.
- با توجه به ماهیت متغیر تولید در بخش صنایع منجمله صنایع بزرگ ، پیش بینی مصارف برق ماه پیش رو یک امر پیچیده و غالبا متناقض با مصارف واقعی می باشد.
- با توجه به عدم امکان تغییر یا ذخیره برق خریداری شده در بورس ، در صورت هرگونه تناقض در سفارش گذاری ، برق مصرف نشده سوخت می شود و صنع مذکور متحمل زیان خواهد شد.
- ساز و کار بورس انرژی بصورت خریدهای ماهانه بوده که این امر مستلزم اقدامات ماهانه کارگزار طرف قرارداد و پرداخت هزینه های کارگزاری می باشد.
- با توجه به اینکه الزام قراردادهای دوجانبه ثبت سفارش درکارتابل مشترک در مدیریت شبکه برق ایران میباشد بر این اساس تخصیص برق مذکورو اعلام به شرکت های توزیع یا برق منطقه ای جهت درج در صورتحسابهای مشترک با قطعیت 100 درصدی و نظارت مدیریت شبکه انجام می پذیرد اما با بررسی سوابق صورتحساب های صنایع بزرگ که خرید انرژی خود را از بورس انرژی انجام داده اند این مساله قابل ذکر می باشد که در برخی از صورتحساب ها خرید میزان انرژی خریداری شده از بورس ، اعمال نگردیده است.
کاربرد قرار داد برق دوجانبه
در ابتدا باید بدانیم دامنه کاربرد دستورالعمل قرارداد دوجانبه برق چیست و در این نوع قرارداد چه نهادها و سازمان هایی نقش دارند و به نوعی بازیگران اصلی قراردادهای دو جانبه هستند.
- نهاد و شرکت های مادر تخصصی در زمینه مدیریت برق در زمینه تولید، انتقال و توزیع
- شرکت متولی و مدیریت شبکه برق کشور
- شرکت های برق منطقه ای
- شرکت های توزیع برق
- نیروگاه های تولید کننده برق
- شرکت های دارنده پروانه فروش برق از وزارت نیرو
- مشترکین و مصرف کنندگان انرژی برق
مسئولیت اجرا در فرایند قرار داد دوجانبه برق
متولی و مسئول اجرایی نمودن دستورالعمل های مصوب و مرتبط با قرار داد برق دوجانبه، بالاترین مقام اجرایی در شرکت مدیریت شبکه برق کشور ایران است که شرکت های برق منطقه ای و شرکت های توزیع برق به عنوان مجریان منطقه ای شرکت مدیریت شبکه برق ایران محسوب می گردند. همچنین شرکت توانیر به عنوان نهاد نظارت کننده به نحوه و حسن انجام کار این فرآیند نظارت مستمر را دارد.
مسئولیت اجرا در فرایند قرار داد دوجانبه برق
بعد از اتمام قرار داد دوجانبه خرید برق هر کدام از طرفین قرار داد موظف هستند در اسرع وقت این موضوع را به شرکت برق منطقه ای و توزیع نیروی برق اطلاع دهند. اتمام دوره می تواند خاج از زمان قرار داد باشد و با تفاهم طرفین خریدار و فروشنده انجام شود.
اگر شرکت تامین کننده نتواند برق مورد نیاز را به طور مستمر و مدت قید شده در قرار داد را فراهم نماید شرکت برق منطقه ای عدم امکان انجام تعهدات شرکت خرده فروش در قرارداد دو جانبه را به آن شرکت و شرکت توزیع انرژی برق اطلاع رسانی می کند. شرکت توزیع برق موظف می شود که از زمان اعلام، بلافاصله مبادرت به اطلاع رسانی به مصرف کننده نموده و صورتحساب کامل مصرف کننده را صادر نماید.
تعهدات مشترک در قرارداد برق دوجانبه
مصرف کننده برق وظیفه دارد بهای برق مصارف انرژی و قدرت مازاد بر میزان تولید شده را از طریق انعقاد قرار داد دوجانبه و سایر اقلام صورتحساب را در زمان مشخص شده و مقرر پرداخت نماید.
تعهدات مالک شبکه در قرارداد برق دوجانبه
- در زمان عدم تامین برق مشترک از طریق بازار بورس انرژی/ انعقاد قرارداد دو جانبه، مالک شبکه برق متعهد می شود که تامین برق مورد نیاز مشترک و همچنین تامین قدرت و انرژی مازاد او را نسبت به مقدار خریداری شده از طریق بازار بورس انرژی/ انعقاد قرار داد دو جانبه تامین و با دریافت بهای برق مصرف محاسبه شده بر اساس ابلاغیه ها توسط شرکت توانیر، اقدام نماید.
- هر زمان به دلیل اضطرار هایی از قبیل جلوگیری از افت فرکانس و ولتاژ و یا ممانعت از تجاوز بار خطوط و پست های برق از میزان مجاز و در نتیجه حفظ پایایی، پایداری و جلوگیری از آسیب رسیدن به تاسیسات فنی، قدرت مشترک با اعلام مرکز دیسپاچینگ به طور موقت محدود شود و یا دچار قطعی گردد، مالک شبکه موظف است به تناسب این مقدار از اتفاقات را از صورتحساب ترانزیت کسر نماید. اگر مقدار و میزان این محدودیت بیشتر از میزان قدرت خریداری شده باشد از طریق بازار بورس انرژی/ انعقاد قرار داد دوجانبه باشد، بهای قدرت مازاد مطابق با بند 15 شرایط عمومی تعرفه های برق تعدیل می شود.
طبق قرار دادی که بین طرفین منعقد می گردد سعی شده است منافع هر دو طرف تامین گردد و همچنین اگر دیگر مفادی به قرار داد اضافه شود که مغایر با مفاد الحاقیه نباشد مانعی نداشته و معتبر است و طرفین ملزم به انجام و تعهد به آن هستند.