قرارداد دو جانبه برق
صفحه اصلی – قرارداد دوجانبه برق
بر اساس مصوباتی که در مهرماه سال 99 و خرداد ماه سال ۱۴۰۲ در وزرات نیرو به تصویب رسید، در گام اول مشترکین برق صنعتی که مصرف بالای 5 مگاوات دارند و در گام بعد مشترکین برق صنعتی با مصرف بالای ۱ مگاوات، لازم است تامین برق از طریق قرارداد دوجانبه برق یا بورس انرژی را در اولویت خود قرار دهند. قراردادهای دو جانبه برق توافقی بین مصرف کننده برق که در اینجا مشترک با مصرف برق یک مگاوات به بالا هستند و تأمین کننده آن که میتواند شرکتهای خرده فروش و یا نیروگاهها باشند، است. این قرار داد بدین معنی است که مشترکین، برق مودنیاز خود را طی یک قرارداد مالی تأمین میکنند و تغییر فیزیکی در بستر توزیع برق از شبکه سراسری برای این صنایع رخ نخواهد داد.
فهرست مطالب
انرژی برق یکی از عوامل حیاتی برای رشد و توسعه در جهان امروزی بوده و هست. به گونهای که در عصر حاضر به هیچ وجه، نمیتوان دنیای بدون برق را تصور کرد. علاوه بر مصارف روزانه در بخش خانگی و عمومی، نقش پررنگ برق در صنایع و تولیدیهای مختلف غیر قابل انکار است. در واقع تمامی صنایع امروزی به گونهای طراحی شدهاند که وابستگی کامل به انرژی برق داشته و کارکرد بدون انرژی برق برای آنها امکانپذیر نخواهد بود.

نکته اصلی در صنعت برق، تولید برق و چالشهای متعدد پیش روی آن است و همواره بخش اصلی دغدغههای تمامی کشورهای دنیا میباشد. محدودیتهای موجود در استفاده از سوختهای فسیلی باعث شده بسیاری از کشورهای توسعه یافته به دنبال محدود کردن این نوع سوختها و تولید برق از طریق انرژیهای تجدید پذیر باشند. ولی متاسفانه به دلیل وجود ذخایر ارزشمند سوختهای فسیلی در ایران، غالب میزان تولید برق کشور بر پایه سوختهای فسیلی و استفاده از سوبسیدهای دولتی پایه گذاری شده است. این وابستگی کامل و کاهش روزانه این منابع، نگرانیهای فراوانی را ایجاد نموده است.
داستان راهاندازی بازار برق
با توجه به یارانههای سنگین انرژی، تحریمهای گسترده بینالمللی و تنگناهای اقتصادی کشور اغلب وزارتخانههای کشور منجمله وزارت نیرو که زمانی یکی از دستگاههای توانمند اقتصادی کشور بوده است به لحاظ توان مالی تحلیل رفته و رونق سالهای گذشته را ندارد.
از این رو تحت تاثیر شرایطتورمی موجود، غالب ظرفیت مالی شرکت توانیر (متولی صنعت برق کشور )صرف اقدامات مرتبط با انتقال و توزیع نیرو و امور جاری خود میشود و دست توانیر در پرداخت مطالبات نیروگاهها بسته شده و اغلب دچار گذر زمان میشود که این امر موجب نارضایتیهای گسترده در سطح نیروگاههای کشور مخصوصاً نیروگاههای بخش خصوصی گردیده است وزارت نیرو در اقدامی هوشمندانه ، راهکار مالی در حل مشکلات نیروگاههای خصوصی کشور ارائه نمود تا با اتکا به این شیوه ، بخشی از چالشهای مالی نیروگاههای کشور مرتفع شده و لااقل منابع مالی هزینههای جاری نیروگاههای خصوصی به طور مستقیم و نیروگاههای دولتی به طور غیر مستقیم تامین گردد و در تبعیت از کشور های توسعه یافتع به دنبال ازادسازی نرخ برق در قالب ایجاد بازار برق و آماده سازی مقدمات آزادسازی انرژی طبق برنامه تکلیفی پنجم توسعه گردد. در همین راستا وزارت نیرو در سه گام مصوبات مربوطه را ابلاغ نمود:
- گام اول: طبق مصوبه هیئت وزیران به شماره 823575/ت57467 مورخ 1399/07/20 و ابلاغیه 1399/09/02 وزیر نیرو، مشترکان صنعتی برق با قدرت قراردادی (دیماند قراردادی )بالای ۵ مگاوات ملزم شدند برق مورد نیاز خود را با رعایت سقف میزان قراردادی از طریق قراردادهای دوجانبه یا روشهای متداول تامین نمایند چنانچه مشترک مشمول در پایان دوره مصرف اقدامی در جهت تامین برق از روشهای قراردادهای دوجانبه و یا روشهای متداول انجام ندهد به شرکت برق منطقهای و توزیع نیروی برق اجازه داده میشود تا برق مصرفی مشترک را به نیابت از وی تامین و بهای آن را بر اساس حداکثر قیمت برق در بازار عمده فروشی برق و یا حداکثر قیمت برق در بورس انرژی در آن دوره ( هر کدام بیشتر باشد) و با احتساب نیم درصد به عنوان حق العمل محاسبه نماید.
- گام دوم: طی نامه شماره 31279/11/1402مورخ /03۲۴/۱۴۰۱ و در راستای اجرای مصوبه شماره 100/20/69384/1401 مورخ 1401/12/27 وزیر نیرو با موضوع دستورالعمل توسعه مبادلات انرژی، مشترکین با قدرت قراردادی (دیماند قراردادی) 1 تا ۵ مگاوات ملزم گردیدند از ابتدای خرداد ۱۴۰۲، انرژی مورد نیاز خود را با رعایت سقف قدرت قراردادی از طریق انعقاد قراردادهای دوجانبه و یا بورس انرژی تامین نمایند در صورت عدم تامین برق مشترکین مشمول (قدرت قرارداد ۱ تا ۵ مگاوات ) از قراردادهای دوجانبه و یابورس انرژی علاوه بر اعمال ضریب ۱.۲ حداکثر نرخ معاملاتی بازار برق در صورت حساب ماهانه مشترک ، مشمول امتیاز اولویت آخر خاموشی در مدیریت بار نخواهد بود.
- گام سوم: اعمال نرخ حداکثری عمده فروشی بازار برق در دوره مصرف با احتساب ۳۰ درصد جریمه جهت آن دسته از مشترکین مشمول ( قدرت قراردادی بالای یک مگاوات)که تمام یا بخشی از برق مصرفی آنها به نیابت توسط شرکت برق منطقهای یا شرکت توزیع تامین میشود (از ابتدای ۱۴۰۲ با استناد به نحوه و توالی مراحل محاسبه صورتحساب برق مشترکین بالای یک مگاوات).
روش های خرید برق در بازار برق
- قرارداد دوجانبه
- بورس انرژی
قابل توجه اینکه هیچ کدام از روشهای مورد اشاره هیچگونه نیازی به ایجاد تغییر در زیرساختهای فیزیکی برقرسانی مصرف کننده نهایی اعم از شبکه داخلی و خارجی برق و یا نصب کنتور جدید نمیباشد همچنین در صورت عدم تامین برق از طریق عرضه کننده طرف قرارداد برق آن مشترک بدون هیچ کم و کاستی به لحاظ میزان انرژی توسط شرکت برق منطقهای و یا شرکت توزیع برق و با تضمین مدیریت شبکه برق ایران تامین میگردد.
قرارداد دوجانبه برق
به قراردادهایی گفته میشود که در حوزه برق کاربرد دارد و بین دو طرف شامل عرضه کننده برق و مصرف کننده نهایی برق (مصرف کننده مشمول) بر اساس مذاکره ، توافق و به صورت مستقیم بدون مداخله دولت منعقد میگردد.
لازم به ذکر است فرآیند خرید دو جانبه برق با نظارت نهاد های مربوطه در وزارت نیرو به گونه ای انجام می شود که تعهدات دو طرف معامله و همچنین ضمانت ها و نحوه اجرا را شامل می شود تا این کار به بهترین شیوه ممکن انجام شود. مصوبه های طراحی شده برای این نوع قرارداد ضمانت اجرایی داشته و می تواند به نحوه درست انجام این تعهدات، کمک نماید و موجبات توسعه و پایداری صنعت برق و همچنین ایجاد منافع اقتصادی و فنی برای صنایع را فراهم آورد.
بورس انرژی
برای خرید و فروش انرژی تحت نظارت بورس ایران میباشد که در آن خرید و فروش کالاهای مرتبط با انرژی (مانند برق گاز طبیعی نفت و دیگر حاملهای انرژی) بین عرضه کننده و مصرف کننده نهایی میباشد که بر اساس عرضه و تقاضا و به واسطه کارگزاران دو طرف معامله انجام میشود.
در صورت گستردگی اطلاعات، دسترسی یکسان به اطلاعات برای طرفین معامله ،تسهیل معامله در بورس، عدم مداخله بخش دولتی در میزان عرضه و تقاضا و نرخ گذاری و…. میتوان از بورس انرژی ایران یک بستر شفاف در عرضه و تقاضا و قیمت گذاری با قابلیت دسترسی آسان برای مصرف کنندگان انرژی انتظار داشت.
عرضه کننده برق
شامل نیروگاههای تولید برق و یا شرکتهای دارای مجوز فروش برق پروانه خرده فروشی از وزارت نیرو میباشد.
مصرف کننده نهایی برق
منظور از مصرف کننده نهایی برق در اینجا ، مصرف کنندگان نهایی برق مشمول خرید از قراردادهای دوجانبه یا بورس انرژی 0مشترکین صنعتی بالای قدرت قراردادی یک مگاوات) میباشد که در صورت عدم تامین برق از روشهای متداول، مشمول اعمال حداکثر نرخ بازار عمده فروشی در آن دوره و احتساب 30 درصد جریمه میباشد.
آغاز به کار بازار برق ایران
وزارت نیرو به عنوان متولی اصلی برق در ایران، با الگوپذیری از کشورهای توسعه یافته و با هدف تقویت بخش خصوصی و توسعه رقابت پذیری در صنعت برق ، اقدام به راهاندازی بازار برق در سطح ملی نموده است.
با استناد به مصوبات مرتبط، ساختار و ساز و کار بازار برق را تدوین و با ارائه پروانههای فروش برق به شرکتهای خرد و فروشی واجد شرایط عملاً کلید آغاز فعالیت رسمی بازار برق را رقم زده است.
در این راستا در گام اول صنایع بالای ۵ مگاوات قدرت قراردادی را طبق مصوبه شماره 8235/ت57467 مورخ 1399/07/20 مشمول طرح مزبور اعلام و درگام دوم از خرداد ۱۴۰۲ صنایع بالای یک مگاوات را طبق مصوبه شماره 200/1906/1402 به تاریخ 1402/03/20 از خرداد سال 1402 را واجد شرایط و ملزم به خرید بازار برق نمود.
مطابق با دستورالعمل ابلاغی وزارت نیرو شرکتهای دارای پروانه خرده فروشی برق متضمن به امتیازات به شرح زیر میباشند:
- فروش انرژی الکتریکی به مشترک در هر یک از سطوح توزیع ، طرف توزیع و انتقال
- خرید و فروش برق از بورس انرژی
- خرید برق از بازار عمده فروشی برق
- خرید و فروش حقوق و منافع ناشی از بهرهبرداری از ظرفیت نیروگاه
- خرید و فروش گواهی ظرفیت
قراردادهای دوجانبه یا بورس انرژی ؟
به اذعان متخصصان و فعالین حوزه بازار برق، مطمئنترین و فنیترین روش خرید برق برای صنایع مشمول دارای قدرت قراردادی بالای یک مگاوات قرارداد دوجانبه میباشد در این روش با ساز و کار و در کوتاه ترین زمان ممکن، قرارداد تامین برق با نرخ ثابت سالانه توافق شده و یا به صورت ماهانه با نرخ شناور ماهانه و با نظارت و هدایت مستقیم مدیریت شبکه برق ایران بین عرضه کننده برق و مصرف کننده نهایی برق منعقد و جاری میشود میزان برق خریداری شده ماهانه از صورت حسابهای صادره هر دوره توسط مدیریت شبکه کسر و اعمال میگردد.

مزایای قرارداد دوجانبه برق
- کاهش چشمگیر هزینههای برق مصرفی ماهانه حدود ۵۰- ۶۰ درصد هزینه بهای انرژی صورت حساب
- امکان چانه زنی و توافق در خصوص نرخ نهایی قرارداد یک ساله یا ماهانه
- پرداخت قابل انعطاف و مذاکره صورتحسابهای ماهانه پس از دوره مصرف
- جلوگیری از اعمال نرخ حداکثری ماهانه بازار عمده فروشی برق و احتساب جریمه ۳۰ درصدی
- امکان اعلام میزان مصارف هر دوره در پایان دوره مصرف برخلاف بستر بورس انرژی
- عدم نیاز به تحمیل ریسکهای ماهانه بورس درتامین برق سالیانه
- ممیزی مستمر صورتحساب از مزایای شرکت فاخته
- عدم نیاز به ایجاد و به تغییر در ساختار فیزیکی مستقیم برق رسانی مصرف کننده
برگشت ۷۵ درصد از برق مازاد خریداری شده بر اساس نرخ مصوب ماهانه هیئت تنظیم بازار برق از دیگر مزیتهای قراردادهای دوجانبه به ضمانت اجرایی آن به پشتوانه قوانین و مصوبات دولتی و همچنین نظارت راهبردی مدیریت شبکه برق ایران در طول مدت قرارداد تامین عرضه کننده و مصرف کننده میباشد تا دغدغه تامین آن میزان انرژی توافق شده برای مدیران صنعتی به حداقل برسد تا در سایه انعقاد این قرارداد منافع مصرف کننده متقاضی تامین گردد
قراداد برق دو جانبه خارج از بورس
طبق نظر کارشناسان وزارت نیرو افرادی که مایل به استفاده از برق دوجانبه برای صنایع خود هستند می توانند از این روش برای خرید استفاده کنند:
– فروش برق دوجانبه خارج از بورس: این قرارداد ها حداقل در بازه زمانی یک سال منعقد شده و برق مورد نیاز تامین می شود. برای این نوع قرارداد ها باید قرارداد الحاقیه از مالک شبکه اخذ شود و فی مابین خود و مالک شبکه (برق منطقه ای/ شرکت توزیع برق) منعقد گردد. سپس عرضه کننده میزان و زمان شروع قرارداد تامین برق در سامانه مدیریت شبکه برق ایران به ثبت برساند و با نظارت مدیریت شبکه برق ایران تامین برق برای مشترک مورد نظر انجام گردد. قابل توجه اینکه در این روش جزییات قرارداد فی مابین کاملا محرمانه بوده و توافقات بصورت محرمانه بین طرفین محفوظ می ماند.
شایان ذکر است که تامین برق به صورت پایدار و مطمئن توسط شرکت مدیریت شبکه برق ایران تضمین شده است و در صورتی که عرضه کننده (خصوصی یا دولتی) به هر دلیلی نتواند برق تعهد شده را تامین نماید، برق مصرف کننده از طریق شبکه سراسری تامین خواهد شد و عرضه کننده نیز بر اساس مقررات مصوب هیأت تنظیم بازار برق موظف به جبران هزینه های مربوط به این امر خواهد بود. لذا دریافت برق مطمئن با هزینه بهینه تر نسبت به روش های موجود می تواند راهگشای بخش قابل توجهی از مشکلات قیمت تمام شده محصولات صنایع مختلف کشور باشد.
مقایسه خرید از طریق قرارداد دوجانبه نبست به خرید از بورس انرژی
| موضوع | قرارداد دو جانبه برق | بورس انرژی |
|---|---|---|
| زمان خرید برق | آخر دوره مصرف ماهانه (برای مثال برق دوره مهر ماه، آخر مهر ماه و پس از اتمام دوره مصرف اعلام می گردد.) | قبل از شروع دوره مصرف ماهانه (نیازمند پیش بینی برق مورد نیاز در ماه قبل از مصرف است) |
| نوع پرداخت | غیرنقدی (پرداخت پس از دوره مصرف ماهانه) | نقدی (پرداخت قبل از شروع مصرف) |
| هزینه های جانبی | فاقد هرگونه هزینه جانبی | هزینه کارگزاری بصورت ماهانه |
| سود خرید | بستگی به نرخ توافق شده دارد که متاثر از نرخ موجود در ماه توافق و انعقاد قرارداد دارد ولی عموما کاهش 50 تا 60 درصدی بهای انرژی صورتحساب حاصل می شود. | بستگی به زمان خرید برق و قدرتمانور کارگزاری دارد که در صورت قدرت پیش بینی و تحلیل مناسب سود مورد انتظار اتفاق می افتد ولی کاهش حداقل 50 درصدی هزینه بهای انرژی قطعی می باشد. |
| خرید برق به صورت بازه ای | امکان پذیر نمی باشد | امکان پذیر می باشد در صورت اعلام صحیح میزان برق بازه ای هزینه های انرژی به حداقل خواهد رسید که در شرایط فعلی این امکان جهت شرکت های خرده فروشی مجود دارد. |
| میزان دقت اعلام میان مصرف خرید | منطبق با میزان مصرف (با توجه به اعلام میزان مصرف در آخر همان ماه، میزان مصرف بطور دقیق جهت خرید مشخص می گردد) | نیازمند پیش بینی مصرف ماه پیش رو با توجه به پیش بینی اعلام مصرف ماه پیش رو و متغییر بودن ماهیت تولید و ... امکان کسری یا مازاد خرید برق وجود دارد |
| نرخ خرید | ریسک حداقلی | نیاز به ریسک پذیری |
| تضمین تخصیص برق و اعمال در صورت حساب مصرف کننده | قطعی به دلیل ثبت در کارتابل مدیریت شبکه برق ایران توسط شرکت خرده فروش، تخصیص با قطعیت انجام می پذیرد. | قطعیت نسبی با توجه به نوع ارتباط بورس انرژی با مدیریت شبکه برق ایران، عدم ثبت و تخصیص برق خریداری شده در صورتحساب مشترک، گاها مشاهده شده است. |
- در صورت عدم پیش بینی مصارف، موجب هدر رفت برق مصرف نشده و افزایش هزینه های خرید میگردد.
- با توجه به افزایش ماه های پیک سال به لحاظ مصارف برق و گاز، نرخ های عرضه شده در ماه های پیک سال بصورت متغیرو دارای سیر صعودی می باشد.
- خرید برق در بورس انرژی، بصورت نقدی وقبل از دوره مصرف می باشد.
- با توجه به ماهیت متغیر تولید در بخش صنایع منجمله صنایع بزرگ ، پیش بینی مصارف برق ماه پیش رو یک امر پیچیده و غالبا متناقض با مصارف واقعی می باشد.
- با توجه به عدم امکان تغییر یا ذخیره برق خریداری شده در بورس ، در صورت هرگونه تناقض در سفارش گذاری ، برق مصرف نشده سوخت می شود و صنع مذکور متحمل زیان خواهد شد.
- ساز و کار بورس انرژی بصورت خریدهای ماهانه بوده که این امر مستلزم اقدامات ماهانه کارگزار طرف قرارداد و پرداخت هزینه های کارگزاری می باشد.
- با توجه به اینکه الزام قراردادهای دوجانبه ثبت سفارش درکارتابل مشترک در مدیریت شبکه برق ایران میباشد بر این اساس تخصیص برق مذکورو اعلام به شرکت های توزیع یا برق منطقه ای جهت درج در صورتحسابهای مشترک با قطعیت 100 درصدی و نظارت مدیریت شبکه انجام می پذیرد اما با بررسی سوابق صورتحساب های صنایع بزرگ که خرید انرژی خود را از بورس انرژی انجام داده اند این مساله قابل ذکر می باشد که در برخی از صورتحساب ها خرید میزان انرژی خریداری شده از بورس ، اعمال نگردیده است.
کاربرد قرار داد برق دوجانبه
در ابتدا باید بدانیم دامنه کاربرد دستورالعمل قرارداد دوجانبه برق چیست و در این نوع قرارداد چه نهادها و سازمان هایی نقش دارند و به نوعی بازیگران اصلی قراردادهای دو جانبه هستند.
- نهاد و شرکت های مادر تخصصی در زمینه مدیریت برق در زمینه تولید، انتقال و توزیع
- شرکت متولی و مدیریت شبکه برق کشور
- شرکت های برق منطقه ای
- شرکت های توزیع برق
- نیروگاه های تولید کننده برق
- شرکت های دارنده پروانه فروش برق از وزارت نیرو
- مشترکین و مصرف کنندگان نهایی برق مشمول خرید برق
مسئولیت اجرا در فرایند قرار داد دوجانبه برق
متولی و مسئولیت اجرایی نمودن دستورالعملهای مصوب و مرتبط با قراردادهای دوجانبه برق بالاترین مقام اجرایی در شرکت مدیریت شبکه برق ایران است که شرکتهای برق منطقهای و شرکتهای توزیع به عنوان مجریان منطقهای شرکت مدیریت شبکه برق ایران محسوب میگردد همچنین شرکت توانیر به عنوان نهاد ناظر به نحوه و حسن انجام کار این فرایند نظارت مستمر دارد.
بعد از اتمام قرار داد دوجانبه خرید برق هر کدام از طرفین قرار داد موظف هستند در اسرع وقت این موضوع را به شرکت برق منطقه ای و توزیع نیروی برق اطلاع دهند. اتمام دوره می تواند خاج از زمان قرار داد باشد و با تفاهم طرفین خریدار و فروشنده انجام شود.
اگر شرکت تامین کننده نتواند برق مورد نیاز را به طور مستمر و مدت قید شده در قرار داد را فراهم نماید شرکت برق منطقه ای عدم امکان انجام تعهدات شرکت خرده فروش در قرارداد دو جانبه را به آن شرکت و شرکت توزیع انرژی برق اطلاع رسانی می کند. شرکت توزیع برق موظف می شود که از زمان اعلام، بلافاصله مبادرت به اطلاع رسانی به مصرف کننده نموده و صورتحساب کامل مصرف کننده را صادر نماید.
تعهدات مشترک در قرارداد برق دوجانبه
مصرف کننده برق وظیفه دارد بهای برق مصارف انرژی و قدرت مازاد بر میزان تولید شده را از طریق انعقاد قرار داد دوجانبه و سایر اقلام صورتحساب را در زمان مشخص شده و مقرر پرداخت نماید.
تعهدات مالک شبکه در قرارداد برق دوجانبه
- در زمان عدم تامین برق مشترک از طریق بورس انرژی دوجانبه، مالک شبکه برق متعهد میباشد برق مورد نیاز مصرف کننده را بر اساس ابلاغیههای شرکت توانیر و اعمال نرخ حداکثری بازار عمده فروشی برق حساب ۳۰ درصد جریمه تامین نماید.
- در صورت عدم تامین برق توسط عرضه کننده ،مالک شبکه برق مورد نیاز آن مصرف کننده را با اعمال نرخ حداکثری عمده فروشی بازار برق و با احتساب جریمه ۳۰ درصد تامین نماید.
- هیچ نگرانی در خصوص قطعی و یا توقف برق نیاز مصرف کننده وجود ندارد در این عرضه کننده موظف میباشد در صورت عدم پایبندی به مفاد قرارداد نسبت به زیان مالی ناشی از عدم تخصیص برق دوجانبه یا بورس انرژی اقدام نماید.